اغلب آرامستان های تاریخی کشور در اذهان عمومی به مثابه جاذبه های گردشگری پنداشته نمی شوند.
گردشگری بازدید از آرامستان ها را می توان نوعی از گردشگری فرهنگی دانست که بسته به هدف بازدید کننده یا اشخاص مدفون شده، در دل خود انواع دیگری از گردشگری مانند گردشگری سیاه، گردشگری مذهبی و زیارتی، گردشگری ادبی و گردشگری میراث را می پرورانند.
اگرچه زیارت از قبور قدمتی بسیار دارد اما شکل مدرن این نوع از گردشگری از اوایل قرن نوزدهم از زمانی آغاز شد که قبرستان پرلاشز در پاریس به یک مقصد مد روز و شیک برای زنده ها و همچنین مرده ها درآمد. هر چه برتعداد کتاب های راهنمای تهیه شده براساس سلیقه جوانان که آرامستان ها را به عنوان مکان های جذاب شهری نشان می داد افزوده شد، شهرهای بیشتری نسبت به توسعه گردشگری بازدید از آرامستان به عنوان بخشی از جاذبه های گردشگری خود اشتیاق نشان می دادند.
آرامستان تخت فولاد اصفهان علاوه بر وسعت، قدمت و تعدد مشاهیر مدفون در آن با داشتن ابنیه های تاریخی یکی از مهم ترین و مقدس ترین آرامستان های ایران و جهان اسلام محسوب می شود و با وجود 47 تکیه از دوره صفوی، قاجار و معاصر، قبور عرفا، ادبا و شعرا و بزرگان، پتانسیلی بی نظیر برای گسترش گردشگری آرامستان ایجاد کرده است.
دورترین تاریخی که می توان نشانه هایی از آن را در این قبرستان یافت مربوط به 2000 سال پیش می شود و گواه آن وجود مقبره ای منسوب به یوشع النبی از پیامبران بنی اسرائیل است. آثار موجود از تاریخ پس از اسلام به دوره آل بویه در قرن سوم هجری باز می گردد ولی اوج شهرت آن به عنوان قبرستان اصلی شهر اصفهان مربوط به دوره صفوی است.
این محوطه در سال 1375 از طرف سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور ثبت ملی گردید و در طول یک دهه، اقدامات عمرانی برای نوسازی این محدوده صورت گرفته که ساخت مجموعه موزه ها از جمله ی این اقدامات است.
دنیای سفر در گفت و گو با معاونت فرهنگی و گردشگری مجموعه تخت فولاد، حسین شمس اللهی از خدمات و امکانات گردشگری این مجموعه می گوید.
تورهای گردشگری تخت فولاد به چه صورت انجام می شود؟
افراد با انگیزه های مختلف بازدید برای این تورها درخواست می دهند. انگیزه اغلب آنها نیز بهره مندی از فضای معنوی تخت فولاد و آشنایی با علما و مشاهیراست. پس از اینکه مخاطبین با استفاده از شماره تلفن های اعلام شده ثبت نام کردند، راهنمای مورد نظر تور براساس اطلاعات گرفته شده از آنها - نظیر تعداد افراد، سن آنها، علاقه مندی به کدامین بخش مجموعه از جمله آشنایی با مشاهیر و علما، هنر و معماری یا زیارت و آشنایی با گلستان شهدا و ساعت بازدید - انتخاب می شود. حداقل تعداد افراد درخواست دهنده تور باید 10 نفر باشند. مکان آغاز تور از سر مقبره بابا رکن الدین است و زمان آن با توجه به ظرفیت گروه و حجم مطالب در خواستی حدود دو ساعت طول می کشد که در حدود چهار تا پنج تکیه را پوشش می دهد و همچنین تاریخچه و اطلاعات کلی در مورد تخت فولاد گفته می شود. با توجه به گستردگی این مجموعه بازدید از همه ی مکان ها در یک تور ممکن نیست و گروه ها می توانند در تورهای بعدی از محورهای دیگر بازدید کنند.
راهنمایان تورهای تخت فولاد چند نفر هستند و چگونه آنها را انتخاب می کنید؟
یک سری دوره های آموزشی تخت فولاد شناسی برگزار شده و راهنمایان از میان دانش آموختگان برتر این دوره ها انتخاب شده اند. فعلا 10 نفر راهنمای فعال داریم که در مقاطع تحصیلی کارشناسی ارشد، کارشناسی یا طلبه هستند.
مخاطبین تورهای تخت فولاد بیشتر از چه گروه هایی تشکیل می شوند؟
مخاطبین تورهای ما تقریبا از همه اقشار هستند. اساتید دانشگاه، جامعه مهندسین، کارگران، ادارات، بانک ها. ولی اکثر بازدید کنندگان از پایگاه های فرهنگی بسیج و قران مساجد هستند. در هفته گرامیداشت اصفهان نیز تورهایی با همکاری فرهنگسراهای سطح شهر داریم که مردم محله های مختلف در آن شرکت می کنند. در سال گذشته نیز با همکاری وزارت آموزش و پرورش و بسیج دانش آموزی گروه های زیادی از مدارس در این تورها شرکت کردند. همچنین ما بازدیدهای ویژه ای از سوی شخصیت های مهم کشوری از جمله رهبرمعظم انقلاب و وزرا و علمای برجسته چون آیت الله بهجت را داشته ایم.
آیا گردشگران خارجی نیز متقاضی بازدید از تخت فولاد هستند؟
گردشگران خارجی به ندرت از این مجموعه بازدید داشته اند. ما بازدید کنندگانی از آلمان، اتحادیه رادیو و تلویزیون های اسلامی از کشورهای عرب زبان و طلاب کشورهای دیگر مانند پاکستان و عراق داشته ایم. البته ما درخواستی از آژانس های اصفهان مبنی بر قرار دادن تخت فولاد در برنامه تورهای خود داشته ایم. علاوه بر این، کتاب راهنمایی به زبان های انگلیسی و عربی نیز در راستای جذب گردشگران خارجی چاپ شده است.
برای جدب مخاطبین خود از چه روش هایی استفاده می کنید؟
از آنجایی که تخت فولاد دومین قبرستان بزرگ جهان تشیع است و علاوه بر جنبه های عرفانی و مذهبی آن ، از لحاظ وجود آثار متعدد معماری، هنری و خطاطی شاید بی نظیرترین مجموعه آرامگاهی جهان باشد، تلاش می کنیم که در اولویت اول مردم شهر اصفهان و در درجه بعد مردم کل کشور با این جاذبه آشنا شوند و این کار با شیوه های مختلفی انجام می گیرد. در ایام تعطیلات نوروزی در تمام گیت های ورودی شهر بروشورهای تخت فولاد توزیع می شود. سریال خاک تابان که برای آشنایی مردم با تخت فولاد تولید گردیده و چندین بار از صدا و سیما پخش شده است یکی دیگر از این روش هاست. ما تولید اپلیکیشن تلفن های همراه را که به زودی در اپلیکشن بازار در دسترس خواهد بود در دستور کار داریم. بعلاوه ارتباطات پیامکی نیز برای دعوت به بازدید از تخت فولاد وجود دارد. همچنین مسابقاتی در سطح شهر با محوریت تخت فولاد برگزار می کنیم و نیز در نمایشگاه هایی چون نمایشگاه قرآن و نمایشگاه های نوروزی که در میدان نقش جهان برگزار شده بود شرکت داشته ایم. در ایام نوروز امسال شهرداری اصفهان برنامه دارد اتوبوس هایی برای تورهای اصفهان گردی اختصاص دهد که تخت فولاد هم جزئی از جاذبه های مورد بازدید این تورها خواهد بود.
چه کتاب ها و کتابچه های راهنمایی در مورد تخت فولاد به چاپ رسیده است و آیا نقشه ی مناسبی برای استفاده گردشگران وجود دارد؟
مهم ترین اثر تالیفی موجود، «دانشنامه تخت فولاد» است که در چهار جلد به مدت ده سال تدوین شده و امسال آخرین جلد آن به چاپ رسید که برای محققان مناسب است. کتاب موجز300 صفحه ای نیز به نام «تخت فولاد اصفهان» وجود دارد که کلیه تکایا و شخصیت های شاخص مدفون شده را معرفی می کند و برای آشنایی عموم مردم با تخت فولاد مناسب است که در سال جدید با ویرایش جدید به بازار عرضه خواهد شد. کتاب های تخصصی تری که هر کدام مربوط به تکیه ای خاص می شود مانند کتاب های تکایای سیدالعراقین، کازرونی و ... نیز به چاپ رسیده است.
همچنین نقشه ای وجود دارد که در آن تکایا مشخص شده اند و با وجود تابلوهای راهنما در تکایا و با شرح حال مشاهیردر کنار مقبره آنان ، بازدید کننده راهنمایی خواهد شد.
موزه های این مجموعه چه آثاری را در بر می گیرند؟
در موزه ی «سنگ نوشته های تخت فولاد» واقع در تکیه سید العراقین، سنگ ها و الواح حکاکی و خطاطی شده نفیس و با قدمت بالا جمع آوری شده و در معرض نمایش عموم قرار گرفته است. ولی هنوز تعدادی از این سنگ نوشته ها در جای اصلی خود قرار دارند و به این صورت مجموعه تخت فولاد خود موزه ای باز از این سنگ ها و الواح ارزشمند است.
موزه گالری ای به نام «عکسخانه تخت فولاد» با حدود 300 عکس ارزشمند مرتبط به این مجموعه و مفاخر مدفون در این مکان، از دیگر موزه های تخت فولاد است.
مصاحبه انجام شده با معاونت فرهنگی و گردشگری مجموعه تخت فولاد نشان می دهد فعالیت های مناسبی در راستای معرفی این جاذبه صورت گرفته ولی چرا هنوز حتی نام این جاذبه برای اکثر مردم کشور ناشناخته مانده است؟
به گمان نویسنده این مشکل ناشی از رویکردها و سیاست های کلی شهرداری اصفهان و مسئولین امر آن است. نگاهی که این مجموعه را به مثابه یک دارایی فرهنگی، مذهبی ملی برای توسعه گردشگری مدنظر قرار نداده و تمرکز را تنها بر جذب مخاطبینی خاص محدود ساخته است. شاید ورود کارشناسانه ی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری برای تبدیل این گنجینه ملی به عنوان یک جاذبه گردشگری تصویر موجود در اذهان عمومی را تغییر دهد. مردم مجموعه تخت فولاد را به شکل یک جاذبه ی گردشگری نمی بینند و بنابراین باید بر تصویر سازی این مجموعه به عنوان یک جاذبه ی چند بعدی که می تواند مخاطبین مختلف با سلایق متفاوت اعم از مذهبی و عرفانی، فرهنگی، هنری، معماری و ... را جذب کند، تاکید شود.
